BÁT GIÁC LIÊN - 八角蓮 (八角莲)

Còn gọi là độc diệp nhất chi hoa (một lá, một hoa) độc cước liên, pha mỏ (Thổ).

Tên khoa học Podophyllum tonkinense Gagnep.

Thuộc họ Hoàng liên gai (Berberidaceae).

Bát giác liên - Podophyllum tonkinense

A. MÔ TẢ CÂY

Cỏ nhỏ sống lâu năm do thân rễ. Cao 30-50cm. Rễ phát triển thành củ mẫm, màu trắng, trong chứa nhiều tinh bột, trên mặt đất có một thân một lá, rất hãn hữu mới thấy trên một thấn có hai lá.

Lá hình 4 đến 9 cạnh nhưng phổ biến là 6 đến 8 cạnh, đường kính 12-25cm, mép có răng cưa nhỏ, khi non có vân, mạch chính 6 đến 8 hoặc 9 tùy theo số góc của phiến lá; cuống lá dài 13-18cm.

Hoa mọc đơn độc hay từng 4-12 hoa trên một cuống ngắn 3-4cm; 5 lá đài; 5 tràng màu đỏ; 6 nhị.

Quả mọng, hình trứng, đường kính 12mm, màu đen, trong chứa nhiều hạt. Mùa hoa quả: Tháng 3-5.

B. PHÂN BỐ, THU HÁI VÀ CHẾ BIẾN

Cây bát giác liên mọc phổ biến ở những rừng ẩm thấp vùng núi cao mát như Lào Cai, Hà Giang, Tuyên Quang, Lai Châu.

Đào củ vào mùa thu đông, rửa sạch đất cát, phơi hay sấy khô là được. Có khi dùng tươi.

C. THÀNH PHẦN HÓA HỌC

Trong loài bất giác liên Dysosma pleiantha (Hance) Woodson người ta chiết được podophyllotoxin C₂₂H₂₂O₈, desoxypodophyllin C₂₂H₂₂O₇, astragalin, hyperin, quexetin, kaempferitrin C₂₇H₃₀O₁₄ và β sitosterol (Dược học học báo 1962,82,777):

D. CÔNG DỤNG VÀ LIỀU DÙNG

Hiện nay ở nước ta ít sử dụng, nhưng nơi nào dùng thường chỉ đề chữa rắn cắn sưng tấy, áp xe, mụn nhọt. Lấy củ giã nát nuốt lấy nước, bã đắp lên vết rắn, rết cắn.

Ngày dùng 1 củ chừng 8-12g. Dùng ngoài không kể liều lượng.

Chú thích:

   Tại Trung Quốc người ta xác định bát giác liên là Dysosma chengii, tại Quảng Tây (Trung Quốc) nhân dân còn dùng cây Dysosma pleiantha Woods cũng gọi là bát giác liên với cùng một công dụng, chữa rắn cắn, nhưng thêm tác dụng chữa ho. Lá hình dáng hơi khác, nhiều cạnh hơn, có những góc ăn sâu vào phiến, hoa nhiều hơn, thân rễ dài hơn.

   Cây này chúng tôi chưa thấy ở ta, nhưng có thể có vì nhiều tỉnh nước ta giáp giới với tỉnh Quảng Tây, Trung Quốc.