MỘT ĐỜI TẬN TỤY

VÌ SỰ NGHIỆP DƯỢC LIỆU VIỆT NAM

Giới Thiệu về Giáo Sư, Tiến Sĩ Dược Học Đỗ Tất Lợi

   Giáo sư, Tiến sĩ Đỗ Tất Lợi là một trong những tên tuổi tiêu biểu trong ngành dược học của Việt Nam. Với hơn 60 năm cống hiến cho ngành y dược và sự nghiệp nghiên cứu dược liệu, ông đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng người dân Việt Nam cũng như giới khoa học quốc tế.

Cuộc Đời và Quá Trình Học Tập

   Giáo sư Đỗ Tất Lợi sinh năm 1919 tại làng Phù Xá, xã Phú Minh, huyện Sóc Sơn, Hà Nội. Trên nền tảng một gia đình có truyền thống học vấn, ông đã sớm bộc lộ tài năng và sự đam mê với lĩnh vực y dược.

   Từ năm 1939 đến 1944, ông theo học tại khoa Dược, Trường Đại học Y Dược Đông Dương. Trong số sáu sinh viên tốt nghiệp dược sĩ cao cấp năm 1944, ông là một trong những người xuất sắc nhất. Sau khi ra trường, ông mở hiệu thuốc Mai Lĩnh tại phố Hàng Gai, Hà Nội, là bước khởi đầu cho sự nghiệp dược học của mình.

Tham Gia Cách Mạng và Công Tác Quân Y

   Năm 1945, trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp, ông gia nhập cách mạng và làm công tác tuyên truyền, trực tiếp làm việc với các lãnh đạo như ông Hoàng Minh Giám và bác sĩ Nguyễn Tấn Gi Trọng. Tháng 12/1946, ông gia nhập quân đội và tham gia vào công tác bảo vệ tổ quốc.

   Trong quá trình phục vụ trong quân đội, Giáo sư Đỗ Tất Lợi đã đề xuất việc tổ chức sản xuất thuốc trong nước để phục vụ cho quân đội và nhân dân. Ông là Viện trưởng Viện Khảo sát và Chế tạo Dược phẩm, đồng thời là Giám đốc chuyên môn của Nha Quân dược thuộc Bộ Quốc phòng. Nhờ đó, ông đã giúp quân đội tự chủ trong việc sản xuất thuốc, bảo đảm sức khỏe cho các chiến sĩ.

Cống Hiến cho Ngành Dược và Giáo Dục

   Sau khi kết thúc sự nghiệp trong quân đội, Giáo sư Đỗ Tất Lợi tiếp tục sự nghiệp giảng dạy và nghiên cứu. Từ năm 1954, ông giữ chức Chủ nhiệm Bộ môn Dược liệu tại Trường Đại học Y Dược. Đồng thời, ông còn tham gia vào công tác đào tạo nhiều thế hệ dược sĩ và bác sĩ, đồng thời nghiên cứu và xuất bản nhiều công trình khoa học có giá trị.

   Trong suốt sự nghiệp của mình, ông đã đóng góp hơn 110 công trình nghiên cứu được xuất bản bằng nhiều thứ tiếng, bao gồm Việt, Nga, Pháp, Đức và Rumani. Một trong những tác phẩm nổi bật của ông là bộ sách "Những Cây Thuốc và Vị Thuốc Việt Nam", được xuất bản trong nhiều năm và trở thành tài liệu tham khảo quan trọng đối với các thầy thuốc trong nước cũng như quốc tế.

Giải Thưởng và Công Nhận

   Với những đóng góp không mệt mỏi cho ngành y dược, Giáo sư Đỗ Tất Lợi đã nhận được nhiều giải thưởng cao quý, trong đó có:

   •    Huân chương Độc lập hạng Nhì

   •    Huân chương Kháng chiến hạng Nhất

   •    Huân chương Chiến thắng hạng Nhì

   •    Huy chương Chống Mỹ cứu nước hạng Nhất

   •    Giải thưởng Hồ Chí Minh về khoa học và công nghệ năm 1996

   Đặc biệt, năm 1996, ông được Nhà nước trao Giải thưởng Hồ Chí Minh về khoa học và công nghệ, vinh danh những công trình nghiên cứu về dược liệu và y học của ông. Ngoài ra, ông còn được phong danh hiệu Giáo sư dược học vào năm 1980 và được Viện Hàn lâm Khoa học Liên Xô công nhận là Tiến sĩ Khoa học vào năm 1968 mà không cần phải bảo vệ luận án.

Tác Phẩm và Công Trình Nghiên Cứu

   Một trong những công trình quan trọng nhất trong sự nghiệp nghiên cứu của Giáo sư Đỗ Tất Lợi là bộ sách "Những Cây Thuốc và Vị Thuốc Việt Nam". Đây là bộ sách bao gồm nhiều tập, được xuất bản từ những năm 1960 và tiếp tục được tái bản trong nhiều thập kỷ qua. Sách này không chỉ là tài liệu quan trọng đối với các thầy thuốc mà còn là kim chỉ nam cho những ai nghiên cứu về dược liệu và y học cổ truyền Việt Nam.

Di Sản và Ảnh Hưởng

   Giáo sư Đỗ Tất Lợi không chỉ là một nhà khoa học, mà còn là một người thầy mẫu mực, luôn tận tâm với công việc giảng dạy và đào tạo thế hệ dược sĩ tiếp theo. Ông đã đào tạo hơn 50 học viên tiến sĩ, thạc sĩ, và hàng nghìn dược sĩ tốt nghiệp từ các trường đại học.

   Di sản của Giáo sư Đỗ Tất Lợi vẫn tiếp tục sống mãi qua những công trình nghiên cứu, những bài giảng và những thế hệ học trò mà ông đã đào tạo. Ông đã chứng minh rằng khoa học dược học không chỉ là một ngành nghiên cứu, mà còn là một phần quan trọng trong việc bảo vệ và nâng cao sức khỏe cộng đồng.

Kết Luận

   Giáo sư, Tiến sĩ Đỗ Tất Lợi là tấm gương sáng về lòng cống hiến, sự nghiệp khoa học và tình yêu đất nước. Mặc dù ông đã qua đời vào ngày 3 tháng 2 năm 2008, nhưng những đóng góp của ông đối với ngành dược học và y học Việt Nam sẽ luôn được nhớ đến và trân trọng.

Cháu nội Đỗ Lan Hạnh

********* & *********

Giới Thiệu về Giáo Sư, Tiến Sĩ Dược Học Đỗ Tất Lợi: Một Cuộc Đời Cống Hiến Cho Ngành Dược và Y Học Việt Nam

   Giáo sư, Tiến sĩ Đỗ Tất Lợi là một trong những tên tuổi lớn trong lĩnh vực dược học và y dược học của Việt Nam. Với hơn 60 năm cống hiến không ngừng nghỉ cho sự nghiệp nghiên cứu dược liệu và giảng dạy, ông đã không chỉ đóng góp cho sự phát triển của ngành y dược trong nước, mà còn được cộng đồng khoa học quốc tế công nhận. Từ một dược sĩ tốt nghiệp, ông trở thành một nhà nghiên cứu uy tín, nhà giáo, và nhà lãnh đạo trong lĩnh vực dược liệu, để lại một di sản khoa học vô cùng quý giá.

Quá Trình Học Tập và Những Năm Tháng Đầu Của Sự Nghiệp

   Đỗ Tất Lợi sinh năm 1919 tại làng Phù Xá, xã Phú Minh, huyện Sóc Sơn, Hà Nội. Từ nhỏ, ông đã bộc lộ sự thông minh, ham học và có niềm đam mê đặc biệt với lĩnh vực y học và dược học. Chính vì vậy, sau khi tốt nghiệp trung học, ông quyết định theo học ngành dược tại Trường Đại học Y Dược Đông Dương (1939-1944). Trong suốt thời gian học, ông không chỉ là một sinh viên xuất sắc mà còn là một tấm gương về sự nghiêm túc và đam mê nghiên cứu khoa học.

   Năm 1944, sau khi tốt nghiệp, ông là một trong sáu sinh viên xuất sắc nhất được cấp bằng dược sĩ cao cấp. Với tấm bằng này, ông bắt đầu mở một hiệu thuốc có tên là "Mai Lĩnh" tại phố Hàng Gai, Hà Nội, mở ra con đường nghề nghiệp trong lĩnh vực dược. Tuy nhiên, trong những năm sau đó, với tình hình đất nước đang trong những biến động lớn, ông đã quyết định tham gia vào cuộc cách mạng giải phóng dân tộc, điều này đã định hình nên phần lớn sự nghiệp và cuộc đời của ông.

Tham Gia Cách Mạng và Những Đóng Góp Trong Quân Đội

   Vào tháng 8 năm 1945, khi cách mạng Tháng Tám bùng nổ, Giáo sư Đỗ Tất Lợi đã gia nhập phong trào cách mạng, tham gia vào công tác tuyên truyền tại khu vực Hồ Gươm và phố Hàng Gai, nơi ông làm việc trực tiếp với những nhân vật quan trọng như ông Hoàng Minh Giám và bác sĩ Nguyễn Tấn Gi Trọng. Ông đã dành hết tâm huyết để đóng góp vào sự nghiệp giải phóng dân tộc.

   Đến tháng 12 năm 1946, khi cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp bắt đầu, ông gia nhập quân đội và bắt đầu tham gia vào công tác quân y. Thời gian này, ông không chỉ đóng góp trong công tác khám chữa bệnh cho bộ đội mà còn có những đề xuất quan trọng trong việc tổ chức sản xuất thuốc nội địa, nhằm chủ động cung cấp thuốc cho các chiến sĩ trong quân đội và cho nhân dân.

   Trong vai trò là Viện trưởng Viện Khảo sát và Chế tạo Dược phẩm đồng thời là Giám đốc chuyên môn Nha Quân dược thuộc Bộ Quốc phòng, ông đã tổ chức sản xuất thuốc và biên soạn các tài liệu hướng dẫn sử dụng thuốc, đồng thời đào tạo nhiều cán bộ Quân dược. Công việc này giúp đảm bảo sức khỏe cho bộ đội trong suốt cuộc chiến tranh, đặc biệt là trong bối cảnh thiếu thốn thuốc men.

Chuyển Sang Sự Nghiệp Giảng Dạy và Nghiên Cứu

   Sau khi kết thúc sự nghiệp trong quân đội, ông tiếp tục tham gia giảng dạy tại Trường Đại học Y Dược Hà Nội. Từ năm 1954, ông đảm nhận chức vụ Chủ nhiệm Bộ môn Dược liệu - Thực vật của trường, đồng thời trở thành Chủ nhiệm Bộ môn Dược liệu của Trường Đại học Y Dược. Đây là giai đoạn mà ông bắt đầu có ảnh hưởng lớn đến sự phát triển của ngành dược học tại Việt Nam.

   Không chỉ là một nhà giáo tận tụy, Giáo sư Đỗ Tất Lợi còn là một nhà nghiên cứu xuất sắc, đặc biệt trong lĩnh vực dược liệu học. Ông đã bắt đầu nghiên cứu sâu rộng về các loại cây thuốc và vị thuốc trong y học cổ truyền Việt Nam, tìm hiểu và làm rõ giá trị của những cây thuốc quý trong việc chữa bệnh. Công trình nổi bật nhất của ông là bộ sách "Những Cây Thuốc và Vị Thuốc Việt Nam", một bộ sách đồ sộ gồm nhiều tập, được xuất bản từ những năm 1960 và tiếp tục tái bản qua các thập kỷ.

   Bộ sách này không chỉ là tài liệu quan trọng đối với các thầy thuốc trong nước, mà còn là nguồn tham khảo quý báu đối với các chuyên gia y học quốc tế. Sự công nhận rộng rãi của các tổ chức quốc tế là minh chứng cho giá trị của những nghiên cứu của ông.

Giải Thưởng và Công Nhận Quốc Gia

   Với những đóng góp to lớn trong lĩnh vực y dược, Giáo sư Đỗ Tất Lợi đã được trao tặng nhiều giải thưởng cao quý, trong đó có:

   •    Huân chương Độc lập hạng Nhì

   •    Huân chương Kháng chiến hạng Nhất

   •    Huân chương Chiến thắng hạng Nhì

   •    Huy chương Chống Mỹ cứu nước hạng Nhất

   •    Giải thưởng Hồ Chí Minh về khoa học và công nghệ (1996)

   Ngoài ra, vào năm 1980, ông được Nhà nước phong chức Giáo sư Dược học, một danh hiệu cao quý dành cho những người có cống hiến lớn lao trong ngành khoa học. Đặc biệt nhất, năm 1968 ông là người Việt Nam đầu tiên đã đượcViện Hàn lâm Khoa học Liên Xô công nhận là Tiến sĩ Khoa học trên cơ sở các công trình nghiên cứu, mà không cần phải bảo vệ luận án theo thông lệ.

   Vào năm 1996, ông được trao Giải thưởng Hồ Chí Minh về khoa học và công nghệ (đợt 1), đánh dấu đỉnh cao trong sự nghiệp nghiên cứu của mình, khi bộ sách "Những Cây Thuốc và Vị Thuốc Việt Nam" của ông trở thành một công trình có tầm ảnh hưởng lớn trong cộng đồng khoa học trong và ngoài nước.

Di Sản Khoa Học và Những Tác Phẩm Vượt Thời Gian

   Bên cạnh các giải thưởng và công nhận từ Nhà nước, Giáo sư Đỗ Tất Lợi đã công bố hơn 110 công trình khoa học có giá trị. Những công trình này không chỉ được viết bằng tiếng Việt mà còn được dịch ra các ngôn ngữ khác như Nga, Pháp, Đức, và Rumani, cho thấy sự ảnh hưởng rộng lớn của ông trong cộng đồng khoa học quốc tế.

   Ngoài bộ sách "Những Cây Thuốc và Vị Thuốc Việt Nam", ông còn là tác giả của nhiều giáo trình, bài báo khoa học quan trọng về dược liệu học và các phương pháp chữa bệnh từ cây thuốc. Ông đã đào tạo hàng nghìn sinh viên, trong đó có hơn 50 luận văn, luận án cấp tiến sĩ và thạc sĩ, nhiều học trò của ông đã trở thành các chuyên gia, giảng viên và nhà nghiên cứu hàng đầu trong ngành dược.

Kết Luận: Một Cuộc Đời Mẫu Mực

   Giáo sư, Tiến sĩ Đỗ Tất Lợi không chỉ là một nhà khoa học vĩ đại mà còn là một tấm gương sáng về sự cống hiến tận tâm và lòng yêu nghề. Với một cuộc đời gắn liền với sự nghiệp cách mạng, nghiên cứu khoa học, và giảng dạy, ông đã đóng góp không nhỏ vào sự nghiệp bảo vệ và phát triển ngành y dược của Việt Nam.

   Dù đã qua đời vào ngày 3 tháng 2 năm 2008, những đóng góp của ông vẫn sống mãi trong trái tim của hàng triệu người dân Việt Nam, trong các thế hệ học trò, và trong những công trình khoa học mà ông để lại. Di sản của Giáo sư Đỗ Tất Lợi sẽ mãi là ngọn đuốc soi sáng cho các thế hệ tương lai trong việc nghiên cứu, phát triển y học và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Cháu nội Đỗ Lan Hạnh

********* & ********* & *********

Cuộc đời và sự hoạt động của nhà dược liệu học lớn nhất của Việt Nam

Giáo sư Tiến sĩ khoa học ĐỖ TẤT LỢI

Ông Đỗ Tất Lợi là một trong những nhà hoạt động xuất sắc của y học khoa học hiện đại, người có khả năng bắc cầu giữa y học khoa học vĩ đại của châu á, nền y học Việt Nam.

Đồng thời với việc tiếp thu một nền giáo dục về dược học hoàn hảo, hiện đại, sau đó lại được hấp thụ những thành tựu của khoa dược học thế giới, ngay từ thuở nhỏ, Đỗ Tất Lợi đã rất kính trọng các thành quả văn hóa của nước mình, trong đó có nền y học cổ truyền là một bộ phận gắn liền khăng khít. Hiểu rất rõ thực tế đông y, được biết rằng qua hàng bao thế kỷ, đông y đã chữa bệnh cho nhân dân nước mình, với trình độ khá cao cho nên đối với đông y, ông có tấm lòng nhiệt tình của người dân yêu nước và tính công bằng không thiên vị của một nhà bác học chân chính.

Thu thập các tài liệu về cây thuốc của nền y học cổ truyền, ông đã làm công việc không phải của một nhà dân tộc học hoặc một nhà thực vật học mà đã tạo ra được một cơ sở khoa học chân chính.

Là một công dân của nước Việt Nam, ông Đỗ Tất Lợi đã không có thành kiến dân tộc, cái đó có thể làm tổn hại đến những gì thực sự có giá trị của bất kỳ nền y học cổ truyền nào khác, đồng thời ông cũng không có tư tưởng "sùng bái Âu tây" tư tưởng này cho đến nay đã ngăn cản một số người hoạt động y học khoa học trong việc sử dụng kho tàng phong phú của nền y học cổ truyền đã tích lũy được.

Đường đời của ông Đỗ Tất Lợi rất điển hình cho cuộc đời của một người con của một dân tộc đã nhiều năm đấu tranh vì tự do độc lập của mình. Ông sinh trong một gia đình làm nghề nông nghiệp tại làng Phù Xá tỉnh Vĩnh Phú vào ngày 1 tháng 2 năm 1919. Có thể nói rằng tính yêu thiên nhiên đất nước đã thể hiện ở ông Đỗ Tất Lợi ngay từ thời thơ ấu do ảnh hưởng của cha ông là ông Đỗ Văn Kiêm, một người rất say mê trồng trọt và đã đạt được những kết quả không nhỏ trong việc trồng các cây ăn quả, nhất là cây na - Anono squamosa L.

Chàng thanh niên 20 tuổi Đỗ Tất Lợi vào Trường đại học y dược Hà Nội. Vào thời đó, trước khi vào đại học phải qua học bậc tiểu học, sau đó là bậc trung học trong vòng 13 năm (trong các trường trung học và đại học, tất cả các môn đều dạy bằng tiếng Pháp), ông Lợi đầu tiên học ở Thái Bình, sau đó ở Phúc Yên, Hải Phòng và cuối cùng là ở Hà Nội.

Đồng thời với việc vào trường đại học năm 1939, ông Đỗ Tất Lợi bắt đầu làm học trò của cụ lang Lê Văn Sáp là người chữa gãy xương nổi tiếng. Ngay cả ở Hà Nội cũng phải mời cụ đi chữa những trường hợp khó khăn.

Theo thầy dạy, ông Đỗ Tất Lợi đi thu thập các cây thuốc và đi thăm các bệnh nhân.

Thời kỳ năm 1939 tới năm 1944, khi ông Đỗ Tất Lợi học tập tại Trường đại học y dược ở Hà nội, đó là thời kỳ không những học tập cần mẫn mà còn là thời kỳ nghiên cứu có mục đích rõ ràng. Nhà bác học trẻ tuổi kiên quyết đi theo con đường thâm nhập vào bí mật của đông y. Mọi thời gian rỗi ông đều để dành để đọc sách, nói chuyện với các thầy lang đông y.

Năm 1944, trước Cách mạng tháng Tám và tuyên ngôn thành lập nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, ông Đỗ Tất Lợi tốt nghiệp đại học và bắt đầu dốc những năng lực sẵn có cho công tác khoa học. Năm 1945, một tờ báo ở Hà Nội đã đăng bài báo đầu tiên của nhà bác học trẻ tuổi. Sau này, trong kháng chiến, bài báo đó được đăng lại trong tờ báo quân y. Trong bài báo, sau khi đã so sánh các thuốc của tây y và đông y, tác giả đã đi tới kết luận thuốc đông y rất quý giá và đặt vấn đề cần phải tổ chức lại công việc sản xuất thuốc men cho đất nước. Vào tháng 12 năm 1946, khi bắt đầu cuộc kháng chiến, ông Đỗ Tất Lợi đã ở trong hàng ngũ quân đội nhân dân Việt Nam. Đề nghị của ông xây dựng các phòng thí nghiệm nhằm nghiên cứu và sản xuất thuốc bằng nguyên liệu địa phương (nhất là bằng các cây thuốc địa phương) trong hệ thống quân y đã được chấp nhận. Ông được giao nhiệm vụ tổ chức và đứng đầu những phòng thí nghiệm đó - sau này là phòng dược chính. Suốt trong thời kỳ kháng chiến, khi mà những người yêu nước Việt Nam phải sống trong rừng sâu và trên núi cao, ông Đỗ Tất Lợi một dược sĩ chính của quân đội đã thu thập không biết mệt mỏi những kinh nghiệm sử dụng cây thuốc của các thầy lang và đã chế nhiều thuốc cung cấp cho quân đội.

Trong giai đoạn này, một mặt ông đã nghiên cứu điều chế cao từ búp ổi Psidium guyava Lin. thay thế cho các dạng thuốc có tanin, chế tạo từ cây cà độc dược Datura metel L. thay thế cho thuốc belladona (Atropa belladona L.) mà Việt Nam không có, chế từ lá cây thường sơn Dichroa febrifuga Lam. là một loại thuốc chữa sốt rét.

Mặt khác, trong điều kiện khí hậu nhiệt đới ẩm thấp, việc bảo quản thuốc men gặp rất nhiều khó khăn, ông Đỗ Tất Lợi đề ra phương pháp bảo quản các thuốc viên, giảm tỷ lệ hư hỏng (bị mốc) từ 50-60% xuống 3-5%. Lần đầu tiên ở miền Bắc Việt Nam đã tìm thấy Mã tiền Strychnos sp. là nguyên liệu cơ bản để đều chế Strychnin của Việt Nam, tìm thấy ba gạc Rauwolfia verticillata (Lour.) Baill. để chế rauticil là một thứ thuốc phổ biến chữa cao huyết áp.

Hòa bình lập lại, ông Đỗ Tất Lợi giữ nhiệm vị tổ chức và đứng đầu Bộ môn dược liệu và thực vật của Trường đại học y dược Hà Nội (từ năm 1963 đã tách thành 2 trường riêng biệt), đồng thời làm cố vấn chuyên môn cho Công ty thuốc nam thuốc bắc và giảng dạy tại các Trường đại học tổng hợp Hà Nội và Trường đại học nông nghiệp v. v...

Trong ủy ban khoa học nhà nước của nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, ông Đỗ Tất Lợi đứng đầu tiểu ban hóa thực vật và là phó tiểu ban thực vật đồng thời ông là trưởng ban dược liệu của Hội đồng dược điển Việt Nam dân chủ cộng hòa. Ông là một trong những người tổ chức và là người hoạt động tích cực của Hội Đông y, Hội dược học, là ủy viên ban chấp hành trung ương Hội phổ biến khoa học và kỹ thuật. Đồng thời với những hoạt động sư phạm và phổ biến khoa học rộng rãi, nhiều mặt và sôi nổi, ông đã tổng kết 26 năm nghiên cứu cây thuốc đông y và đã hoàn thành một bộ sách dược liệu gồm 6 tập.

I. I. Brekman, A. F. Hammerman, I. V. Gruxvitxki và
A. A. Iaxenkô-Khmêlepxki