THIÊN TRÚC HOÀNG - 天竹黄

Còn có tên là trúc hoàng phấn, phấn nứa, trúc cao.

Tên khoa học Concretio silicea Bambusa hay Tabashir.

Thiên trúc hoàng là cặn đọng ở đốt một số cây nứa mọc ở nước ta, tên khoa học của nứa là Bambusa sp. thuộc họ Lúa Poaceae (Gramineae).

Những cây nứa này bị một loại bệnh làm cho chất nước trong cây ngưng đọng lại.

Tên những cây nứa ở nước ta chưa được xác định chắc chắn, vì ít khi thấy có hoa hoặc quả.

Có tác giả xác định là Arundinaria racemosa Munro hoặc Bambusa arundinacea Retz (A. Petelot 1954).

Theo các tác giả Trung Quốc (Dược tài học 1960) các loài nứa có thiên trúc hoàng lại thuốc các loài Phyllotachys reticulaa C. Koch hoặc Phyllotachys nigra Munro var henonis Makino thuộc cùng họ Lúa Poaceae (Gramineae).

Do đó tên những cây nứa cho thiên trúc hoàng cần được nghiên cứu thêm. Chỉ biết hiện nay ta vẫn khai thác vị thiên trúc hoàng để dùng trong nước và xuất sang Trung Quốc.

A. CHẾ BIẾN THIÊN TRÚC HOÀNG

Bốn mùa đều có thể có thiên trúc hoàng, nhưng thường hay có vào thu đông, vì nước trong các đốt tre, nứa dần dần ngưng đọng lại mà có. Thường khi đốt nương làm rẫy, người ta thu thập thiên trúc hoàng ở những đốt cây nứa bị đốt cháy. Lấy ra phơi khô là được.

Nhưng nếu đốt quá nóng, màu sắc chuyển màu xanh xám hay đen xám là kém, nếu lẫn đất cát phẩm chất còn kém hơn.

Những cục trắng được coi là loại tốt. Kích thước thiên trúc hoàng to nhỏ không nhất định: To có thể đạt tới 1-1,5cm, nhỏ chỉ đo được 1-2mm.

Chất nhẹ, dễ vỡ vụn, nếm thì thấy dính vào lưỡi, không có mùi vị gì đặc biệt.

B. PHÂN BỐ

Tại những vùng rừng núi ở nước ta đều có. Việt Nam là một trong các nước có thiên trúc hoàng bán sang Trung Quốc.

Ngoài ra, theo Dược tài học, Trung Quốc còn mua của Ấn Độ, Inđônêxya.

C. THÀNH PHẦN HÓA HỌC

Thành phần của thiên trúc hoàng chủ yếu gồm có kali hydroxyt (1,1%), silic (90,5%), Al₂O₂ (0,9%), Fe₂O₃ (0,9%). Ngoài ra còn có ít canxi cacbonat.

D. TÁC DỤNG DƯỢC LÝ

Chưa thấy tài liệu nghiên cứu.

E. CÔNG DỤNG VÀ LIỀU DÙNG

Thiên trúc hoàng là một vị thuốc dùng trong nhân dân, chủ yếu để chữa trẻ con bị kinh giật (an thần, định kinh giản) dùng cho người lớn chữa các trường hợp sốt mê man, bị cảm, không nói được. Ngoài ra còn có tác dụng chữa ho, trừ đờm. Liều dùng hàng ngày: 3-9g dưới dạng thuốc sắc. Nếu dùng dưới dạng bột chỉ cần 1-3g.

Theo tài liệu cổ: Thiên trúc hoàng vị ngọt, tính hàn; vào Tâm kinh. Có tác dụng thanh nhiệt trừ đờm, định tâm, an thần, đuổi phong nhiệt. Dùng chữa người lớn trúng phong cấm khẩu, bệnh nhiệt hôn mê, trẻ con bị kinh giật. Không thực nhiệt không dùng được.

Đơn thuốc có thiên trúc hoàng:

   - Chữa các bệnh về não, lên kinh, (đơn thuốc của Diệp Quyết Tuyền): Thiên trúc hoàng 2g, ngưu hoàng 1g, chu sau 0,30g. Tất cả tán nhỏ. Trộn đều. Ngày uống 3g. Chia làm 3 lần mỗi lần uống 1g. Trẻ con dùng nửa liều hay ít hơn, tùy theo tuổi.