MÓNG LƯNG RỒNG - 九死還魂草 (九死还魂草)

Còn gọi là chân vịt, quyển bá, vạn niên tùng, kiến thủy hoàn dương, hồi sinh thảo, trường sinh thảo, cải tử hoàn hồn thảo, hoàn dương thảo, nhả mung ngựa (Thái), thạch bá chi.

Tên khoa học Selaginella tamariscina (Beauv.) Spring.

Thuộc họ Quyển bá (Selaginellaceae).

Móng lương rồng - Selaginella tamariscina

A. MÔ TẢ CÂY

Thân mọc thành búi, có khi kết bện với các giá rễ thành một gốc cao đến 10cm, nom như thân kép. Cành bên của thân cũng mọc thành búi dài 5-12cm, phân nhánh rẽ đôi mở ra trên đất. Lá nhỏ hình giáo hay 3 cạnh, thuôn xếp lợp lên nhau, ôm lấy cành có dạng như cây liễu bách (từ đó có tên loài là tamariscina có nghĩa là dạng liễu bách Tamarix). Cây chịu được khô hạn. Khi khô ráo cành lá xếp lại cuộn tròn vào trong trông như chân vịt do đó có tên cây chân vịt. Khi gặp ẩm ướt, cành lại mọc vươn ra ngoài từ đó có tên hồi sinh thảo (cỏ sống trở lại) hay kiến thủy hoàn dương (gặp nước sống trở lại) từ đó gọi chệch ra trường sinh thảo (cỏ sống lâu), cải tử hoàn hồn thảo. Và từ đó một số người gán cho cây nhiều tác dụng bản thân nó không có.

B. PHÂN BỐ, THU HÁI VÀ CHẾ BIẾN

Mọc hoang dại và được khai thác nhiều ở vùng ven biển Nha Trang, Phan Rang, Đà Nẵng, Công Tum.

Thu hái toàn cây, cắt bỏ rễ con, dùng tươi hay phơi hoặc sấy khô, có khi sao toàn tính (thành than nhưng không thành tro) mà dùng.

C. THÀNH PHẦN HÓA HỌC

Trong lá móng lưng rồng có những hợp chất flavon như apigenin C₁₅H₁₀O₅, sosetsuflavon C₃₁H₂₀O₁₀, amentoflavon C₃₀H₁₈O₁₀ (Arthur H. R. - Symposium on Phytochemistry 1964, 236).

Dung dịch móng lưng rồng 100% có tác dụng ức chế đối với vi trùng Staphyllococaureus (Y viện 175: Tân y dựoc khoa. Giang Tây dược khoa học hiệu 1970 (3) 35).

D. CÔNG DỤNG VÀ LIỀU DÙNG

Theo tài liệu cổ: Móng lưng rồng có vị hơi đắng, tính lạnh và sáp; dùng tươi có tác dụng phá huyết, sao đen có tác dụng cầm máu, phụ nữ có thai không dùng được. Thường dùng chữa ho ra máu, nôn ra máu, đại tiện tiểu tiện ra máu, kinh nguyệt quá nhiều, và các chứng chảy máu khác. Còn dùng chữa vàng da, vàng mắt, viêm gan bổ máu, chữa bỏng.

Ngày dùng 20-30g dưới dạng thuốc sắc hoặc đốt thành than tán bột rắc lên vết thương hay để uống.

Đơn thuốc có vị móng lưng rồng:

    (1) Chữa bỏng lửa: Cây móng lưng rồng tán bột, trộn với lòng trắng trứng gà, đắp lên nơi bỏng. Cứ 2-3 giờ thay thuốc 1 lần.

    (2) Chữa váng đầu, hoa mắt, vàng da: Toàn cây 30g sắc với 400ml nước, chia 2 lần uống trong ngày.