DÂY ĐÒN GÁNH - 咀签

Còn gọi là đòn kẻ trộm, dây gân.

Tên khoa học Gouania leptostachya DC.

Thuộc họ Táo ta (Rhamnaceae).

Dây đòn gánh - Gouania leptostachya

A. MÔ TẢ CÂY

Dây leo hoặc mọc tựa. Lá dài 4-10cm, rộng 2-6cm, hình bầu dục, phía cuống hơi hình tim, đầu nhọn, mép có răng cưa. Cụm hoa tận cùng hay ở nách lá, thường họp thành chùy dài 10-25cm, có móc ở gốc cuống. Hoa họp từ 4-7 trên một trục ngắn ở nách 1 lá bắc hình 3 cạnh. Hoa đực 5 lá đài, 5 cánh hoa, 5 nhị, bao phấn rất nhỏ. Đĩa rất nhỏ, mẫm bao quanh vòi, nuốm có 3 thùy.

Hoa cái có bầu hạ, bầu rất thấp 1mm. Quả khô dài 8-10mm, rộng 10-12mm khi chín tách thành 3 quả mang cánh, hai đầu có đài tồn tại. Hạt dài 1mm, rộng 3mm. Mùa hoa tháng 7-8, mùa quả tháng 9.

Cây có hai thứ nữa:

    Thứ macrocarpa Pitard: Có quả to, dài 10-12mm, rộng 13-15mm, đen nhạt có cánh dày. Mùa quả tháng 12.

    Thứ tonkinensis Pitard: Có lá răng cưa nhỏ, lá kèm hình lá rất rộng, ôm lấy thân ở phía dưới, tồn tại. Hoa dưới của hoa tự đinh trên những trục khá dài và kèm theo lá bắc. Quả nâu vàng nhạt.

B. PHÂN BỐ, THU HÁI VÀ CHẾ BIẾN

Cây mọc hoang tại khắp các tỉnh miền Bắc nước ta, thường ở những nơi dãi nắng.

Thường người ta sử dụng toàn bộ phận trên mặt đất của cây. Dùng tươi.

C. THÀNH PHẦN HÓA HỌC

Chưa thấy tài liệu nghiên cứu.

Sơ bộ thấy có rất nhiều saponozit.

D. CÔNG DỤNG VÀ LIỀU DÙNG

Nhân dân thường dùng cây này giã nhỏ thêm ít rượu xoa bóp vào những nơi sưng tấy đau nhức do bị đòn, ngã bị thương sưng tấy (tên đòn kẻ trộm hay dây đòn gánh là vì kẻ trộm bị đánh hay khi bị đánh bằng đòn gánh mà bị sưng đau thì dùng cây này mà chữa).

Thường dùng ngoài không kể liều lượng. Có khi vừa xoa bóp bên ngoài, vừa ngâm rượu mà uống.

Còn dùng chữa bỏng, kinh nguyệt không đều.