ĐẢM PHÀN - 膽礬 (胆矾)

Còn gọi là thạch phàn.

Tên khoa học chalcanthitum, vitriolum caeruleum.

Đảm phàn là một khoáng vật thiên nhiên có chứa đồng sunfat (CuSO₄) hoặc là một sản phẩm do chế tạo hóa học mà có.

Đảm phàn dược dùng từ lâu trong Đông y, có ghi trong "Thần nông bản thảo", một bộ sách cổ nhất của Trung Quốc.

A. NGUỒN GỐC VÀ TÍNH CHẤT

Trước đây các hiệu thuốc nam, bắc của ta vẫn phải nhập của Trung Quốc, hiện nay ta có thể tự chế mà dùng.

Ở trạng thái thiên nhiên, đảm phàn thường gặp ở những mỏ đồng ở những nơi khô ráo, do tác dụng oxy mà hóa thành.

Đảm phàn là những cục to nhỏ không đều, có tinh thể, hơi trong mờ, chất cứng dễ vỡ, màu xanh da trời, vị tanh mùi đồng gây nôn.

B. THÀNH PHẦN HÓA HỌC

Trong đảm phàn, thành phần chủ yếu là đồng sunfat (CuSO₄. 5H₂O).

Khi cho đảm phàn vào ống nghiệm đốt nóng lên, nước sẽ bốc hơi đi, còn lại bột màu trắng, hơi có mùi SO₂. Hòa tan trong nước sẽ có màu xanh, cho chiếc đinh vào dung dịch này đồng sẽ tách ra và phủ lên chiếc đinh.

C. CÔNG DỤNG VÀ LIỀU DÙNG

Trong sách cổ ghi: Đảm phàn vị chua, cay, tính hàn, hơi có độc; vào kinh Can. Có tác dụng gây nôn, sát trùng. Dùng chữa bệnh ở cổ họng (hầu tý), làm thuốc gây nôn, chữa đau mắt, sâu răng, mũi mọc thịt. Dùng ngoài chữa rắn cắn, cam mũi, hôi nách.

Liều uống là 0,50 đến 2,50g. Dùng cẩn thận vì có độc. Trong sách cổ nói cơ thể suy nhược cấm dùng.

Tây y không dùng để uống, hoặc dùng với liều rất nhỏ; thường để dùng ngoài làm thuốc sát trùng rửa mụn nhọt, chữa đau mắt hột. Nông nghiệp dùng đảm phàn khô và tinh khiết làm thuốc sát trùng, diệt sâu bọ, nấm mốc hại mùa màng.

Đơn thuốc có đảm phàn trong đông y:

   1. Chữa hắc lào, lang ben: Đảm phàn, mẫu lệ, hai phần bằng nhau tán nhỏ, lấy bột này xát vào nơi hắc lào, lang ben.

   2.Chữa hôi nách: Đảm phàn nửa sống, nửa chín tán nhỏ hòa với phèn chua và nước gừng, rửa sạch nách và bôi vào, thấy nóng quá thì nghỉ, vài ngày lại bôi một lần.

   3. Chữa mồm, lưỡi lở: Đảm phàn cho vào mảnh nồi đồng nung thật đỏ, lấy ra để nguội trong vòng một ngày, tán nhỏ bôi vào, chỉ bôi rất ít vì có độc.

Thuốc có độc. Dùng trong phải cẩn thận.