CÂY DIẾP CÁ - 魚精草 (鱼腥草)

Còn có tên là cây lá giấp, ngư tinh thảo.

Tên khoa học Houttuynia cordata Thunb.

Thuộc họ Lá giấp (Saururaceae).

Cây diếp cá - Houttuynia cordata

A. MÔ TẢ CÂY

Cây diếp cá là một loại cỏ nhỏ, mọc lâu năm, ưa chỗ ẩm ướt có thân rễ mọc ngầm dưới đất. Rễ nhỏ mọc ở các đốt, thân mọc đứng cao 40cm, có lông hoặc ít lông. Lá mọc cách, hình tim, đầu lá, hơi nhọn hay nhọn hẳn. Hoa nhỏ màu vàng nhạt, không có bao hoa, mọc thành bông, có 4 lá bắc màu trắng; trông toàn bộ bề ngoài của cụm hoa và lá bắc giống như một cây hoa đơn độc, toàn cây vò có mùi tanh như cá. Hoa nở về mùa Hạ vào các tháng 5-8.

B. PHÂN BỐ, THU HÁI VÀ CHẾ BIẾN

Mọc hoang ở khắp nơi ẩm thấp trong nước ta. Nhân dân thường hái về ăn với cá. Toàn cây hái về dùng tươi hay phơi khô hoặc sấy khô.

C. THÀNH PHẦN HÓA HỌC

Trong cây có chừng 0,0049% tinh dầu và một ít chất ancalôit gọi là cocdalin (cordalin). Thành phần chủ yếu của tinh dầu là  CH₃CO(CH₂)₈CH₃ (có mùi rất khó chịu), chất miêcxen (myrcen) C₁₀H₄₆, axit caprinic C₉H₁₉COOH và laurinaldehyt.

Hoa và quả chứa chất isoquexitrin và không chứa quexitrin. Độ tro trung bình là 11,4%, tro không tan trong HCl là 2,7%.

D. TÁC DỤNG DƯỢC LÝ

1. Diếp cá có tác dụng lợi tiểu; tính chất lợi tiểu này do chất quexitrin và các chất vô cơ chứa trong diếp cá. Dung dịch có 1/100.000 phân tử lượng quexitrin vẫn còn có tác dụng lợi tiểu rất mạnh. Chất isoquexitrin cũng có tác dụng lợi tiểu (Nhật dược chí 1936).

2. Một ý kiến khác cho rằng những dẫn xuất của dioxyflavonon (3-4 dioxyflavonol) đều có tính chất của rutin nghĩa là tăng sức chịu đựng của vi ti huyết quản làm cho huyết quản khó đứt vỡ (Nhật chí dược 1951).

3. Chất cocdalin có tác dụng kích thích da, gây phồng.

E. CÔNG DỤNG VÀ LIỀU DÙNG

Tính vị theo cây Đông y: Cay, hơi lạnh, hơi có độc; vào Phế kinh. Có tác dụng tán nhiệt, tiêu ung thũng, dùng chữa phế ung; ngoài dùng chữa ung thũng, trĩ, vết lở loét.

Nhân dân dùng cây diếp cá trong những trường hợp tụ máu như đau mắt (dã nhỏ lá ép vào hai miếng giấy bản đắp lên mắt khi ngủ, làm như vậy 2-3 lần) hoặc trong bệnh trĩ lòi dom (sắc uống nước với liều 6-12g đồng thời sắc nước lấy hơi xông rồi rửa). Nhiều người dùng thấy hiệu nghiệm.

Ngoài ra còn có tác dụng thông tiểu, chữa bệnh mụn nhọt, kinh nguyệt không đều.

Liều dùng trunh bình: 6-12g một ngày (sắc, bột viên).

Đơn thuốc kinh nghiệm dùng cây diếp cá: Cây diếp cá khô 20g, táo đỏ 10 quả, nước600ml; sắc còn 200ml, chia 3 lần uống trong ngày; chữa bệnh viêm sưng tai giữa, sưng tắc tia sữa.