CÁT SÂM - 山蓮藕 (山莲藕)

Còn gọi là sâm nam, sâm chuột, ngưu đại lực, sơn liên ngẫu, đại lực thự.

Tên khoa học Millettia speciosa Champ.

Thuộc họ Cánh bướm (Papilionaceae).

Cát sâm - Millettia speciosa

Cát là sắn. Vị thuốc giống củ sắn lại có tác dụng bổ do đó có tên sâm.

A. MÔ TẢ CÂY

Cát sâm là một loại cây nhỡ, có những cành mọc tựa, có rễ củ mẫm, vị hơi ngọt, mát.

Lá kép lông chim lẻ, có lá kèn. Lá chét mọc đối. Lá non và cành non có phủ lông mềm màu xanh xám.

Hoa dài 10-25mm, đài hình ống, miệng loa rộng, cánh hoa màu đỏ hay hơi tím. Nhị 10. Vòi hình sợi.

Quả dẹt trong chứa 1-10 hạt hình thấu kính, rốn rộng và ngắn.

B. PHÂN BỐ, THU HÁI VÀ CHẾ BIẾN

Cát sâm mọc hoang tại những vùng đối núi của nhiều tỉnh miền Bắc nước ta, như  Hà Bắc, Vĩnh Phúc, Hà Tây, Hòa Bình.

Một số nơi trồng để lấy củ làm thuốc.

Rễ củ đào ở những cây đã trồng được hơn một năm, vào thu đông, rửa sạch, thái mỏng, phơi hay sấy khô. Không phải chế biến gì khác, hoặc tẩm nước gừng hoặc nươc mật rồi sao vàng.

C. THÀNH PHẦN HÓA HỌC

Có ancaloit (Sở thí nhiệm dược phẩm Quảng Châu - Nông thôn trung thảo dược chế tễ kỹ thuật 1971, 237).

D. CÔNG DỤNG VÀ LIỀU DÙNG

Tại nhiều vùng cát sâm được coi như là một vị thuốc bổ mát, do đó mới có tên sâm.

Thường dùng trong những trường hợp suy nhược, ho, sốt khát nước, nhức đầu, tiểu tiện khó khăn, dùng riêng hay phối hợp với nhiều vị thuốc khác dưới dạng sắc. Mỗi ngày dùng 10-20g, có thể dùng tới 40g.

Nhân dân các tỉnh miền Nam Trung Quốc (Quảng Đông, Quảng Tây) cũng dùng làm thuốc chữa đau nhức thấp khớp, đau lưng, viêm gan mãn tính, ho. Ngày uống 40-80g dưới dạng thuốc sắc.

Đơn thuốc có cát sâm dùng trong nhân dân:

   - Thuốc bổ dùng cho những người yếu, ho, sốt khát nước: Cát sâm 12g, mạch môn 12g, thiên môn 8g, vỏ rễ dân 8g, nước 400ml, sắc còn 200ml chia ba lần uống trong ngày.

   - Thuốc chữa sốt, khát nước: Cát sâm 12g, cát căn 12g, cam thảo 4 ga, nước 400ml, sắc còn 200ml. Chia ba lần uống trong ngày.